W 2023 r. Łódź obchodziła 600-lecie nadania praw miejskich. Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne, znajdujące się w centrum miasta, także włączyło się w obchody tych urodzin. Dział Edukacji Muzeum opracował i zrealizował wielowymiarową inicjatywę edukacyjną. Postanowiliśmy skupić się na czasach Łodzi sprzed Łodzi, czyli dziejach tych terenów zanim osada stała się miastem. Zabytkiem, wokół którego zbudowaliśmy cały program było jedno naczynie i jeden paciorek bursztynowy, pochodzące z wyposażenia grobu kobiecego z okresu wpływów rzymskich z przełomu III i IV w., z terenów dzisiejszego osiedla Retkinia. Grób tzw. księżniczki retkińskiej odkryto w 1935 r. W czasie okupacji znalezisko to, podobnie jak m.in. popielnica z Białej, było wykorzystywane w celach propagandowych – jako przedstawianie germańskości ziem polskich. W roku 1942 uczennice II klasy Szkoły Średniej dla Dziewcząt nr II w Łodzi wykonały opis grobu zawierający m.in. rysunki odkrytych przedmiotów. Niemieckojęzyczne zapiski, wraz z artykułami z niemieckiej prasy, stanowią dziś ważne źródło wiedzy o znalezisku. Zabytki z tego stanowiska przechowywane były w Muzeum Etnograficznym, jednak w lecie 1944 r. zostały one wywiezione przez okupanta w nieznane miejsce. Historia retkińskiej księżniczki wydała się nam tak bardzo ciekawa, że zbudowaliśmy wokół niej wielowątkową narrację przedsięwzięcia edukacyjnego. Założyliśmy, że chcemy osiągnąć następujące cele: rozbudzić zainteresowanie zabytkami archeologicznymi, zwiększyć świadomość społeczeństwa dotyczącą sposobów postepowania z zabytkami i ich potencjalnej lokalizacji oraz pokazać nieznanych bohaterów walczących o polską kulturę w czasach II wojny światowej. Bardzo dla nas ważne było dotarcie z naszą inicjatywą do różnych grup społecznych. Myśleliśmy oczywiście o klasach szkolnych, także szkół ponadpodstawowych (które zdecydowanie rzadziej nas odwiedzają). Chcieliśmy dotrzeć do terenów wiejskich i małych miast, które mają utrudniony dostęp do kultury. Myśleliśmy o dzieciach zagrożonych wykluczeniem społecznym z obszaru rewitalizacji centrum Łodzi. Planowaliśmy dotrzeć również do seniorów. Zależało nam również, by pokazać, że wiedzę można zdobywać w sposób interaktywny, z różnych źródeł i działając na różne zmysły, w oparciu o współpracę w grupie. Przygoda z księżniczką retkińską rozpoczęła się w połowie maja 2023 r. Wtedy zaprosiliśmy mieszkańców Łodzi na spacer archeologiczny po Retkini. Przyszli głównie seniorzy, którzy z archeologiem odwiedzili miejsca odkrycia zabytków archeologicznych, w tym najważniejszego – miejsce pochówku retkińskiej księżniczki. W lipcu 2023 r. otworzyliśmy wystawę edukacyjną „Łódź sprzed Łodzi”. Zwiedzających witała wielkoformatowa mapa Łodzi wykonana ze sklejki. Wypukłymi elementami mapy były rzeki oraz kolorowe krążki – miejsca, w których znajdowały się stanowiska archeologiczne. Po bokach mapy umieściliśmy współczesne zdjęcia miejsc najważniejszych wykopalisk, w tym oczywiście księżniczki retkińskiej. Zwiedzający ze zdziwieniem odkrywali, że zabytki archeologiczne można znaleźć wszędzie, także koło ich domu i na ich ulicy. Drugie zdziwienie ludzi związane było z odkryciem do kogo należy zabytek wykopany z ziemi. Generalnie sądzono, że należy on do osoby, która dany zabytek wykopała lub do archeologów. Teraz już wiedzą, że zabytek znaleziony na ziemiach polskich należy do państwa polskiego. Wiedzą też co trzeba zrobić, jeżeli taki zabytek się znajdzie i dlaczego jest ważne, by go nie wyciągać z ziemi, zanim nie zobaczą go archeolodzy. Na wystawie umieściliśmy edukacyjną planszę z instrukcją postępowania w przypadku znalezienia zabytku archeologicznego. Wystawa miała elementy sensoryczne. Wykonaliśmy rekonstrukcję biżuterii należącej do księżniczki. Przetłumaczyliśmy na język polski album uczennic niemieckiego gimnazjum poświęcony wyposażeniu grobu księżniczki. W tłumaczeniu jasno zaznaczyliśmy fragmenty o mocnym aspekcie propagandowym. Wydrukowaliśmy na tkaninach bawełnianych fragmenty artykułów niemieckich mówiących o zawartości grobu. Zwiedzający mogli brać w dłonie rekonstrukcje biżuterii, album i niemieckie gazety. Jedna z plansz wystawy przedstawiała losy księżniczki retkińskiej. Odtworzyliśmy wyposażenie gabinetu archeologa z lat 50-tych XX wieku. Było to miejsce pracy archeolog Haliny Anny Ząbkiewicz – Koszańskiej. W czasie II wojny światowej jako pracowniczka Museum für Vorgeschichte starała się ochronić zabytki przed zniszczeniem oraz wywiezieniem z Łodzi. Wykonywała kopie dokumentacji muzealnej, tak by móc w czasach powojennych starać się o odzyskanie (rewindykację) wywiezionych zbiorów. Dzięki niej zachowała się część zabytków archeologicznych i etnograficznych. W 1944 roku odkryto jej działalność, dlatego też resztę wojny spędziła w ukryciu. W gabinecie powiesiliśmy planszę poświęconą tej odważnej archeolożce. Wokół tak zaplanowanej wystawy zbudowaliśmy szereg działań edukacyjnych. Możemy się tu pochwalić warsztatami „W barbarzyńskiej Łodzi”. Grupy szkolne poznawały na nich ubiór ludzi z tamtego okresu. Mogły odtworzyć ubiór retkińskiej księżniczki. Korzystały z różnych tkanin, włóczek, guzików, by szczegółowo odzwierciedlić strój i biżuterię. Na drugiej stronie takiej karty pracy dostawały opis nazewnictwa poszczególnych elementów ubioru. Dodatkowo wykonaliśmy rekonstrukcję postaci księżniczki retkińskiej niemal naturalnych rozmiarów. Trzykrotnie warsztaty te odbyły się dla dzieci z ubogich rodzin, zagrożonych wykluczeniem społecznym. Były to dzieci uczęszczające do dwóch świetlic Towarzystwa Przyjaciół Dzieci oraz dzieci korzystające z darmowych półkolonii dla szkół obszaru rewitalizacji Łodzi. Po wystawie oprowadziliśmy wiele grup zorganizowanych, w tym osób niepełnosprawnych. W ramach otwarcia i finisażu wystawy oprowadzaliśmy osoby indywidualne, w tym obcokrajowców. Zwiedzający mogli stworzyć swoją własną wystawę – wykonaliśmy magnesy z elementami powiązanymi z grobem z Retkini, które można było układać w dowolnej konfiguracji na magnetycznej tablicy. Stworzyliśmy interaktywną grę, która odbywała się w przestrzeni wystawy. Grę skierowaliśmy do uczniów starszych klas szkół podstawowych oraz szkół ponadpodstawowych. Uczestnicy pracowali w małych grupach. Fabuła gry wymagała od nich współpracy wewnątrz grupy, logicznego myślenia i ustalania związków przyczynowo – skutkowych. W trakcie gry uczniowie korzystali z aplikacji (w której umieściliśmy część zadań) i qr kodów. Daliśmy im tez do wypełnienia karty zabytków, na których na co dzień pracują archeolodzy. Zorganizowaliśmy konkurs dla 4 i 5 klas szkół podstawowych z terenu województwa łódzkiego. Zależało nam, by dotrzeć do małych miejscowości, z których dzieci prawdopodobnie nie przyjadą do muzeum. W związku z tym materiały edukacyjne zamieściliśmy na naszej stronie. Na podstawie tych materiałów (bądź wizyty w muzeum) dzieci miały za zadanie wykonać lapbook poświęcony barbarzyńskiej Łodzi. Na konkurs dotarły aż 53 prace, z których wiele wykonali uczniowie z miejscowości o utrudnionym dostępie do kultury. Podczas końcowej gali swój występ mieli seniorzy z grupy teatralno – tanecznej „Ad Rem” przy Domu Kultury w Łasku , którzy pokazali przedstawienie o Łodzi sprzed nadania praw miejskich. W sumie przeprowadziliśmy 18 razy grę „Na tropie zabytku” oraz 14 razy warsztaty „W barbarzyńskiej Łodzi”. Do tego doszły oprowadzania z edukatorami po wystawie. Obliczyliśmy, że nasze różne działania edukacyjne (warsztaty muzealne, konkurs, gry muzealne, oprowadzania po wystawie) dotarły do ok. 3 850 osób. W zdecydowanej większości byli to uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Budżet całego przedsięwzięcia zamknął się w kwocie 20 000,00 zł. Mimo zakończenia wystawy, temat księżniczki retkińskiej dalej kontynuujemy. Przenieśliśmy plansze z wystawy do sali edukacyjnej i korzystamy z nich podczas warsztatów i lekcji muzealnych. Wielka mapa Łodzi ze stanowiskami archeologicznymi znalazła swoje nowe miejsce na korytarzu przed salą edukacyjną. Ostatnio bardzo zaciekawiła rodziców, którzy przyszli do nas na rodzinne warsztaty z przedszkolakami. Album o księżniczce i przedruki gazet jeżdżą z nami w różne miejsca np. w lutym pokazywaliśmy je podczas mini targów edukacyjnych towarzyszących V konferencji programu Re@lnie Odpowiedzialni. Dalej prowadzimy warsztaty o barbarzyńskiej Łodzi. Można do nas też przyjść na interaktywną grę muzealną. Co osiągnęliśmy? Pokazaliśmy, że można uczyć historii i archeologii w ciekawy sposób. Dopasowaliśmy narzędzia do odbiorców m.in. interaktywną grę do młodzieży spędzającej czas w świecie wirtualnym, a elementy "do dotykania" do dzieci w spektrum autyzmu. Dzięki temu nasz przekaz dotarł do tak licznej grupy odbiorców. Zmieniło się postrzeganie zabytku archeologicznego i jego potencjalnych miejsc odkrycia. Ludzie zrozumieli, że zabytki mogą znaleźć w pobliżu domu. Nauczyli się co robić, gdy zabytek się znajdzie i że stanowi on własność państwa. Interaktywna gra uczyła młodzież, jak pracować w małych grupach, jak samodzielnie rozdzielić zadania wewnątrz grupy, jak współpracować, a nie rywalizować, jak wyciągać wnioski i łączyć fakty - to bardzo pożądane dziś kompetencje przyszłości. Nasze warsztaty i pomoce dydaktyczne skłaniały do aktywnego, wielozmysłowego zdobywania wiedzy, samodzielnych dociekań i łączenia faktów. Liczymy też na efekty w przyszłości - dotarliśmy z edukacją muzealną do dzieci z małych miejscowości oraz z ubogich rodzin, zagrożonych wykluczeniem społecznym. W tych środowiskach nie ma zwykle tradycji rodzinnych odwiedzania placówek muzealnych. Wierzymy, że dzięki projektowi zachęciliśmy te dzieci do przekraczania muzealnych bram w przyszłości.

20 czerwca 2024